Rozważania w temacie odpowiedzialności za szkodę pojazdu będącego w ruchu a podlegającego obowiązkowemu ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej (dalej OC ppm.) należy zacząć od ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Ustawa wskazuje wprost zakres odpowiedzialności OC ppm. powinien zawrzeć niemal każdy posiadacz pojazdu mechanicznego. Po drugie warto zauważyć, że pojazdem mechanicznym określamy zarówno pojazdy samochodowe, ciągniki rolnicze, motorowery, przyczepy – określone w przepisach ustawy Prawo o ruchu drogowym. Za pojazd mechaniczny ustawa uznaje także pojazdy wolnobieżne z pewnymi wyjątkami dot. rolników.
Istotną kwestią jest fakt wprowadzenia pojazdu do ruchu, który w przypadku pojazdów wolnobieżnych ma niebagatelne znaczenie. W uproszczeniu możemy ująć temat tak, że pojazd wolnobieżny poruszający się tylko w obrębie zamkniętego magazynu nie będzie wymagał ubezpieczenia OC ppm., jednakże pojazd, który opuści magazyn i będzie poruszał się drogami (def. w ustawie prawo o ruchu drogowym art. 2) takie ubezpieczeni posiadać powinien.
Zakres przedmiotowy ustawy
Ustawa wskazuje nam wprost kiedy ubezpieczyciel będzie zobowiązany do wypłacenia odszkodowania.
Art. 34.
1. Z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, będącą następstwem śmierci, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia bądź też utraty, zniszczenia lub uszkodzenia mienia.
2. Za szkodę powstałą w związku z ruchem pojazdu mechanicznego uważa się również szkodę powstałą podczas i w związku z: 1) wsiadaniem do pojazdu mechanicznego lub wysiadaniem z niego; 2) bezpośrednim załadowywaniem lub rozładowywaniem pojazdu mechanicznego; 3) zatrzymaniem lub postojem pojazdu mechanicznego.
Brzmienie powyższego artykułu wyraźnie wskazuje na odpowiedzialność za szkodę powstałą w związku z ruchem pojazdu mechanicznego a także te związane z wsiadaniem i wysiadaniem do i z pojazdu; ładunkiem i rozładunkiem oraz zatrzymaniem i postojem. Należy zauważyć, że katalog sytuacji, które muszą zaistnieć by była odpowiedzialność i wypłacono odszkodowanie jest bardzo szeroki. Mimo wszystko ważną kwestią, która często była i jest rozstrzygana przez sądy pozostaje kwestia „ruchu pojazdu”. Ja czytamy w przytoczonym przepisie ustawa nie zamyka katalogu zdarzeń, które mogą wystąpić by uznać pojazd za będący w ruchu.
Problem jest jeszcze szerszy w momencie kiedy rozpatrujemy go w kontekście maszyn rozlicznych, które to często nie posiadają swojego własnego napędu a są napędzane silnikiem ciągnika, do którego są podłączone.
Ruch pojazdu
Ruch pojazdu możemy rozumieć wprost, jako przemieszczanie się, jednakże w orzecznictwie znajdziemy także ruch pojazdu rozumiany jako zamiar użycia lub zakończenie użycia pojazdu mechanicznego. Odnajdziemy także zapisy, które mówią o ruchu pojazdu kiedy właściwie nie porusza się ale ma włączony silnik a nawet kiedy chwilowo ani się nie porusza ani nie ma włączonego silniki. Oczywiście kluczową kwestię będzie określenie związku przyczynowo skutkowego pomiędzy pojazdem będącym w ruchu w powstałą szkodą. Trudno uznać za takowy fakt, że ktoś rzuca kamieniem z jadącego samochodu wybijając okno w pobliskim domu.
Związek przyczynowo skutkowy ma niebagatelne znaczenie w przypadku pojazdów wolnobieżnych, które były przyczynkiem napisania tego tekstu. Ta specyficzna grupa pojazdów zwykle posiada o wiele więcej specyficznych funkcji niż samo przemieszczanie się z punktu A do punktu B. Pojazdy te to np. koparki, ładowarki, podnośniki, wózki widłowe itd. trudno rozpatrywać ich funkcje, ruch związany z „osprzętem” np. ruch łyżki koparki, w oderwaniu od samego pojazdu, gdyż właśnie z myślą o funkcjach narzędziowych pojazd został zaprojektowany i wyprodukowany.
24 listopada Parlament Europejski uchwalił dyrektywę 2021/2118, zmieniająca dyrektywę 2009/103/WE w sprawie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej o. odpowiedzialności. Z punktu widzenia rozważań niniejszego artykułu kluczowym jest zapis art. 1 punkcie 1a gdzie znajdziemy definicję ruchu pojazdu:
„1a) »ruch pojazdu« oznacza każde użycie pojazdu, które w czasie wypadku jest zgodne z funkcją pojazdu jako środka transportu, niezależnie od cech pojazdu i terenu, na którym pojazd mechaniczny jest używany, oraz niezależnie od tego, czy jest on nieruchomy, czy też znajduje się w ruchu;”;
O tym jak szeroko polska ustawa o OC ppm definiuje ruch pojazdu pisałem wyżej. Taką definicją ustawodawca chciał zapewnić możliwie szeroką ochronę poszkodowanym. Warto zauważyć, że definicja zaproponowana we wspomnianej wyżej dyrektywie wskazuje na ruch związany z funkcja pojazdu jako środka transportu, co zawęża odpowiedzialność i w zasadzie wyklucza szkody spowodowane przez np. koparki przy pracy. Projekt ustawy wprowadzającej te zmiany jest aktualnie na etapie uzgodnień i zapewne w ciągu kilku miesięcy zostanie uchwalany (kraje członkowskie mają na to czas do końca 2023 r.).
Wróćmy jednak na grunt obowiązującej ustawy i orzecznictwa polskiego.
W wyroku I C 78/15 z 02.06.2016 r., Sąd Okręgowy w Elblągu wskazując na art. 50 ust. 2 ustawy OC ppm., odwołujący się do pojazdów wolnobieżnych, zauważa, „że pojazd jest zawsze w ruchu, gdy się przemieszcza (również siłą bezwładności), jak też, gdy wprawdzie się nie porusza, ale pracuje w nim silnik.”
Poniżej przytaczam obszerny fragmenty wyroku Sąd Okręgowy w Łodzi XIII Ga 1233/18 z dnia 12 lipca 2018, gdzie sędziowie (Krzysztof Wójcik, Ryszard Badio, Piotr Chańko ) wskazali na niemożność rozdzielenia funkcji „dodatkowych pojazdu” z jego funkcją transportową. Celowo przytaczam tak obszerny fragment, gdyż skład sędziowski odwołuje się do wielu innych postanowień.
ustawodawca rozszerzył granice pojęcia ruchu pojazdu mechanicznego, przyjmując szerokie rozumienie tego pojęcia, obejmujące także takie zdarzenia, które zgodnie z brzmieniem gramatycznym tego słowa, nie stanowią ruchu pojazdu mechanicznego. Trafnie wskazała strona powodowa, że nie można rozdzielać ruchu maszyny żurawia zamontowanej na tym pojeździe od ruchu samego pojazdu. Zamontowany na pojeździe dźwig stanowi bowiem część składową pojazdu mechanicznego, a więc ubezpieczenie obejmowało cały pojazd stanowiący integralną całość – dźwig samojezdny. Kwestia kwalifikacji tego typu urządzenia była też przedmiotem analizy innych sądów, min. Sąd Apelacyjny w Poznaniu odnośnie do części składowych koparki wskazuje, że niemożność rozdzielenia losów prawnych części składowej łyżki koparki oraz tego pojazdu nakazuje przyjąć, iż skutki ubezpieczenia od OC samochodu jako pojazdu mechanicznego obejmują całą maszynę, łącznie z łyżką koparki (wyrok z dnia 24 września 2014 roku, I ACa 220/14, LEX nr 1527124). Podobne stanowisko zajął Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, który w uzasadnieniu wyroku z dnia 21 listopada 2012 roku, I ACa 615/12 wskazał, że tak zwana "gruszka" służąca do przewozu i mieszania masy betonowej jest zespolona z samochodem w sposób, który przesądza, iż jest ona częścią składową pojazdu i nie może być wykorzystana bez daleko idących przeróbek oraz ingerencji w jej mechanizmy jako urządzenie samodzielne bądź przewożone innym pojazdem (art. 47 § 2 k.c.). Oznacza to, że odpowiedzialnością objęto szkody wyrządzone w związku z pełnieniem przez ten pojazd funkcji nie tylko komunikacyjnej, ale także specjalistycznej – dźwigu. Umową ubezpieczenia OC było zatem objęte ryzyko wyrządzenia szkody przez pracę dźwigu jako pojazdu specjalistycznego w związku z ruchem pojazdu rozumianym w szerokim sensie – nie fizycznego przemieszczania się pojazdu w przestrzeni, ale wykonywania robót dźwigowych przy włączonym silniku pojazdu samochodowego. Tym samym zdarzenie ubezpieczeniowe podlegało tej umowie i pozwany zobowiązany jest do naprawienia szkody powstałej w wyniku tego zdarzenia (tak w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27 listopada 2014 roku (sygn. akt VI ACa 259/14). Sąd Rejonowy nietrafnie przyjął, że szkoda powstała wyłącznie w wyniku działania specjalistycznego urządzenia zamontowanego w pojeździe. Wystąpił tutaj bowiem związek przyczynowy wieloczynnikowy, w którym między poszczególnymi ogniwami zachodziła adekwatna zależność przyczynowa: gdyby nie włączony silnik pojazdu, którego moc w tym czasie służyła do uruchomienia dźwigu w celu załadunku, do wypadku by nie doszło. Żuraw służący do załadunku stanowił część samochodu działającą tylko przy włączonym silniku (podobnie w uzasadnieniu wyroku Sąd Najwyższy z dnia 21 maja 2009 roku, sygn. akt V CSK 444/08). Ruch silnika zawsze przesądza o tym, iż samochód znajduje się w ruchu, bez względu na to, czy pojazd jedzie, czy stoi. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2013 roku, sygn. akt II CSK 157/13).
W tym miejscu warto wspomnieć o wyroku wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 28.11.2017 r. w sprawie Rodrigues de Andrade (C-514/16). W przedmiotowej sprawie TSUE wskazał, że każdorazowo oceniać należy czy dane zdarzenie zostało wywołane w związku z funkcją transportową pojazdy, czy tylko z funkcją narzędziową. Ta sprawa dotyczyła odpowiedzialności w związku z ruchem ciągnika rolniczego, a konkretnie wprawieniem w ruch pompy rozpylającej herbicyd. Tu sąd uznał, że pojazd w momencie zdarzenia nie wykonywał w żadnym stopniu funkcji transportowej co wyklucza odpowiedzialność.
Z kolei w wyroku XIII Ga 1714/21 z 13-06-2022 Sąd Okręgowy w Łodzi, powołując się na przepisy unijne stwierdził, że o odpowiedzialności przesądza użycie pojazdu w chwili zdarzenia rodzącego odpowiedzialność. Sąd wywodził, że skoro w chwili zdarzenia pojazd (koparka) prowadziła prace polegające na kopaniu co nie było związane z jej funkcją transportową to odpowiedzialności nie ma. Sąd wskazał, że bez wątpienia pojazd był pojazdem wolnobieżnym, silnik koparki zasilał zarówno funkcje transportowe oraz narzędziowe (koparki).
(…) odpowiedzialność odszkodowawcza ubezpieczyciela posiadacza pojazdu (z tytułu umowy ubezpieczenia komunikacyjnego) zależy wyłącznie od funkcji, jakiej służył pojazd w chwili wypadku. (tak też SA w Lublinie z dnia 28.08.2020r w sprawie sygn. akt I ACa 434/19). Tym samym koniecznym jest rozróżnianie sytuacji, czy w chwili wypadku pojazd specjalistyczny, np. koparka był wykorzystywany głównie jako środek transportu, czy jako generator napędu dla narzędzia pracy. Brak było zatem podstaw do objęcia następstw tego zdarzenia normą z art. 436 §1 k.c. i w konsekwencji brak było podstaw do wyłączenia odpowiedzialności pozwanego ubezpieczyciela z tytułu polisy nr (...).
Jak widzimy na przestrzeni ostatnich lat ocena sądów była niejednoznaczna, jednak przeważał pogląd, że nie należy oddzielać funkcji narzędziowej pojazdu od jego funkcji transportowej. Od wyroku TSUE sytuacja zaczęła się zmieniać i sądy zaczęły wskazywać, że odpowiedzialność wynikająca z ustawy o OC ppm powstaje w związku z funkcją transportową pojazdu a nie jego funkcją narzędziową. Wracając do dyrektywy 2021/2118, właśnie takiego podejścia sądów należy się spodziewać najbliższej przyszłości. Tym samym by zabezpieczyć się na wypadek zdarzeń związanych z pracami prowadzonymi przez pojazdy wolnobieżne koniecznym będzie zabezpieczenie się polisą OC z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.
PS.
A co na to przedstawiciele Towarzystw Ubezpieczeniowych? Wystąpiłem do kilku wiodących o interpretacje. Większość z nich odmówiła odpowiedzi, zasłaniając się koniecznością analizy konkretnej sprawy. Kilka odpowiedziało przez dział likwidacji szkód lub specjalistę produktowego, że … wszystko zależy od konkretnej sprawy, byli też tacy, którzy skłaniali się ku uznaniu odpowiedzialności.
Inne źródła oprócz wskazanych w tekście:
PIU „Ruch pojazdu” w zmienionej dyrektywie komunikacyjnej – nowa definicja Autor: Monika Chłopik
Monitor ubezpieczeniowy # 65 czerwiec 2016
コメント